In Gorinchem en omgeving wordt het ‘de ramp die geen ramp was’ genoemd: de ontruiming van delen van Gorinchem en Boven-Hardinxveld eind januari 1995. Vanwege het hoge water in de Merwede moeten tussen de 15.000 en 20.000 mensen hun huis uit. Wat er achter blijft is een spookstad. Oud-Burgemeester IJssels van Gorinchem kijkt uit het raam van zijn woning aan het water. “Zie je die overkant daar. Dat is Sleeuwijk. In 1995 zag je alleen maar water. Een paar kilometer breed.” Piet IJssels omschrijft de eerste weken in 1995 als spannend en onzeker. “Je wist dat er hoog water was, maar je wist niet zeker hoe sterk de dijken waren. Wat moet je dan doen als bestuurder?” Piet IJssels (foto: S.J. de Waard op Wikipedia) Ervaring Het hoge waterpeil is niet helemaal nieuw voor IJssels. In december 1993 wordt zijn gemeente ook al bedreigd door het water. “Maar toen was het maar een klein golfje”, blikt hij terug. “Maar wat niemand wist is dat we toen wel al een crisisteam hadden samengesteld. Daardoor lagen twee jaar later alle scenario’s al klaar. Daar konden we op terugvallen.” In de loop van januari 1995 neemt de angst in Gorinchem toe. In Zuid-Limburg zijn dorpen al ondergelopen en het water komt nu naar Gelderland en Brabant, waar de eerste gebieden al ontruimd zijn. En Gorinchem is de volgende, zo lijkt het. “Het oosten van Gorinchem ligt in de Tielerwaard”, legt IJssels uit. “Dat is een groot gebied, waarvan de dijken niet al te sterk zijn. Dat wisten we. En van dat hele gebied lag Gorinchem-Oost net het laagst. Dus als de dijk brak, dan zou het water deze kant op lopen.” Er komt een informatieavond, vooral bedoeld voor de mensen in de wijk Dalem en omgeving. “Niemand die het in zijn hoofd haalde om daar niet naar toe te gaan”, vertelt IJssels. Het was op de drie locaties in verschillende sporthallen een drukte van jewelste. De belangrijkste mededeling: er komt een ontruiming. “Ik heb eigenlijk nauwelijks discussie gehad over de noodzaak van de maatregel”, zegt IJssels. “Iedereen zag het niet anders kon. Ik heb ook het idee dat je als bestuurder jezelf niet populairder kan maken dat te zeggen dat iedereen zijn huis uit moet. Zo lijkt het haast wel.” Boven-Hardinxveld Een paar kilometer verderop, in Boven-Hardinxveld, kijkt Kees Bakker over de uiterwaarden uit. Nu ligt er een groot natuurgebied, maar in 1995 zag je één grote watervlakte. Achter hem, aan de dijk, staat zijn huis. “Het water kwam tot ongeveer een meter onder de dijk”, vertelt hij. “Nog ietsjes erbij en de hele polder hierachter was onder water gelopen. Het waren wel angstige momenten.” Boven-Hardinxveld is het tweede gebied dat ontruimd moest worden. Bakker: “Boven-Hardinxveld ligt ingeklemd tussen de rivier en het Kanaal van Steenvoorden. Maar het is een soort badkuip. Als de dijk hier doorbreekt komt er zes meter water te staan.” De eerste dagen wordt er nog redelijk laconiek gereageerd in de omgeving van Bakker. Hij woont zelf nog maar net aan de Rivierdijk en de buren verwachten dat het ‘allemaal wel meevalt’. “In eerste instantie ging het in Boven-Hardinxveld om een vrijwillige ontruiming. Daar had ik niet zo’n trek in. We woonden hier nog maar net en hadden allemaal nieuwe spulletjes. Daarnaast woonde ik pal aan de dijk, dus het huis lag wat hoger. We zingen het wel uit, dacht ik.” Ontruiming Foto: RTV Rijnmond In Gorinchem is ondertussen de ontruiming in volle gang. Wegen worden afgesloten voor al het verkeer, om ruimte te maken voor de hulpdiensten en mensen die Gorinchem-Oost willen verlaten. Mensen gaan overal heen, weg voor het water. “Waar laat je 15.000 mensen”, zegt IJssels. “Maar dat blijkt een veel minder groot probleem te zijn. Je zag dat heel veel mensen uit Gorinchem-Oost terecht konden bij familie of vrienden in Gorinchem-West. Dat was wel heel mooi om te zien. Van de gemeentelijke opvang die was geregeld heeft bijna niemand gebruik gemaakt.” Ook de familie Quak neemt een paar evacuees in huis. “We hebben een gezin opgedeeld”, zegt Nancy Quak. “Het was een gezin van vijf personen, dus het moest wel. De moeder en dochter bleven bij ons, de vader en twee andere kinderen ergens anders.” De vrouw van het gezin is een collega van Quak. Dus opvang is snel geregeld. “En iedereen deed het”, gaat Quak verder. “En om heel eerlijk te zijn, het is nooit vervelend geweest. Angstig niet, maar misschien komt dat wel, omdat wij niet in het getroffen gebied woonden.” Tijdens de ontruiming bezoekt IJssels meerdere keren het ‘rampgebied’. “Als je ziet wat er allemaal bij komt kijken. Loodgieters, politie, brandweer, energiebedrijven… iedereen was in touw. Het werkt ook wel enthousiasmerend. Basisschoolleraren die niets meer te doen hadden boden hun hulp aan op het gemeentehuis. Heel ontroerend.” Alles in de container De vrijblijvende ontruiming van Boven-Hardinxveld wordt ondertussen minder vrijblijvend, merkt ondertussen Kees Bakker. “De Mobiele Eenheid kwam langs. ‘Je moet weg. Binnen een dag’. Daar sta je dan”, zegt Bakker. “Dan breekt toch wel een beetje de paniek uit.” Bakker begint te rekenen. Mocht het water over of door de dijk komen dan loopt bij hem alleen de begane grond onder water. Kleine meubels en apparatuur gaan naar boven. “Voor de rest had mijn vrouw op haar werk een kleine container geregeld”, gaat Bakker verder. “Daar ging het bankstel en de tafel in. En de televisie, toen nog zo’n bakbeest met een diepe achterkant.” De container gaat naar het bedrijf van de vrouw van Bakker, waar meer mensen hun spullen hebben gestald. Spookdorp Gorinchem-Oost en Hardinxveld-Giessendam zijn begin februari 1995 uitgestorven. Er rijdt wat politie rond, ter bewaking maar verder is er niemand. “Maar ik had toevallig nog de mogelijkheid om nog even in het dorp te komen”, zegt Bakker. “In de begindagen van de ontruiming kon je op het gemeentehuis een pasje ophalen als je in het evacuatiegebied wilde komen. Ik bleef thuis en had dus zo’n pasje nodig. Die heb ik toen gehaald.” Tijdens een van die dagen rijdt Bakker ook een keer door het dorp Boven-Hardinxveld. “Bizar”, vat hij samen. “Helemaal donker. Geen kip op staat. Echt spookachtig.” In een van de straten van Boven-Hardinxveld springen er plots meerdere soldaten voor de auto van Bakker. “Wat ik daar deed, natuurlijk”, blikt Bakker terug. “Maar terwijl ze mijn papieren controleerden, kreeg een van hen een melding van een inbraak in een kroeg een paar straten verderop. Ze vroegen of ik die kroeg kende. Ja natuurlijk. Dus zij bij mij in de auto, scheurend door het dorp. Ja, dat was wel spannend ja.” Sein veilig Een dag later krijgen inwoners van Gelderland het sein dat ze terug naar huis mogen. Voor Gorinchem, dat een stuk verder stroomafwaarts ligt, is het dan nog even wachten. “Ik vond het nog niet verantwoord”, zegt oud-burgemeester IJssels. “Want hier was het water nog niet op zijn hoogste punt geweest. Daar heb ik toen nog wel even ruzie over gehad met de minister.” Maar net als in Gelderland, stroomt het water niet over de dijken heen. De mensen kunnen naar huis. “Toch denk ik dat we door het oog van de naald zijn gekropen”, zegt IJssels. “De dijk bij Ochten was echt heel zwak. Het scheelde niets. Als de dijk daar doorgebroken was, waren we echt het haasje geweest.” Nasleep De problemen met het hoge water, zijn daarna de directe aanleiding voor het project ‘ruimte voor de rivier’. Mocht het water nog een keer zo hoog komen, dan kunnen stukken onder water gezet worden, zodat de dijken rondom Gorinchem en Boven-Hardinxveld ontlast worden.