“Rotterdam. Het is geen Belfast en dat zal het ook wel niet worden. Het is ook geen Berlijn in de Kristallnacht van 1938, maar het doet er wel aan denken en dat is al beschamend genoeg.” Dat zegt tv-verslaggever Jaap van Mekeren in de zomer van 1972, tijdens zijn bezoek aan Rotterdam. Rellen in de Afrikaanderwijk. Foto: Youtube Rotterdam-Zuid wordt in augustus 1972 opgeschrikt door hevige ongeregeldheden. Het was de eerste keer dat Nederland te maken kreeg met rassenrellen. Of niet? Waren de rellen misschien meer gericht tegen de overheid? In de jaren ’60 en ’70 worden gastarbeiders met tienduizenden tegelijk naar Nederland gebracht. Eerst zijn het Zuid-Europeanen, zoals Portugezen, Italianen en Spanjaarden. Later zijn het vooral Marokkanen en Turken. Voor de gastarbeiders wordt goedkope woonruimte gezocht. De kleine huisjes in de arme wijken van Rotterdam lijken daar prima voor geschikt. Huisbazen kopen de woningen op om er zoveel mogelijk gastarbeiders in te huisvesten. De grote hoeveelheid gastarbeiders zorgt ervoor dat de voormalige arbeiderswijk op Zuid in een paar jaar totaal verandert. Volgens berichten uit die tijd verblijven er in 1972 zo’n 125.000 gastarbeiders in Rotterdam-Zuid, naast de tienduizenden Rotterdammers die zelf geen werk kunnen vinden. De onvrede neemt toe. In 1971 wordt al eens een pension belaagd en ook de media merken op dat de spanning in de wijk begin toe te nemen. Huisraad op straat De vlam slaat in de pan op donderdagavond 10 augustus 1972 in de Parelstraat. De directe aanleiding zou zijn dat een Nederlandse vrouw uit huis wordt gezet door haar Turkse huisbaas. “Ik zat net aan mijn prakkie”, zegt buurtbewoner Piet Spruijt, tijdens een terugblik van Radio Rijnmond, gemaakt in 2002. “Toen belde mijn broer aan, in paniek, of ik eventjes mee wilde werken om een paar Turkse panden leeg te vegen. Ik heb rustig mijn eten meegenomen en ben daarna met mijn buurman gaan kijken.” Bewapend met een tafelpoot (“ik moet me toch kunnen verdedigen”) gaat Spruijt naar de Parelstraat. “Daar zag ik een enorme ravage. Al het meubilair was door het raam naar beneden gegooid. De mensen die erin zaten waren gevlucht. Korte tijd later kwam de reinigingsdienst en die heeft alles meegenomen. Daarna ging iedereen weer naar huis, want de volgende dag moesten we weer werken.” De politie doet ondertussen niets. De politiechef laat weten dat er tegen zo’n overmacht niets te beginnen is. Er staan ongeveer 500 woedende buurtbewoners tegenover een handjevol agenten. Een Turks café en twee pensions worden schoongeveegd door een groep die door de krant ‘een actiecomité’ wordt genoemd. De ‘demonstranten’ dopen de Parelstraat om tot Hollandse Straat. Rellen in de Afrikaanderwijk. Foto: Rijnmond.nl De rellen verspreiden zich de dagen erna naar de rest van de Afrikaanderbuurt. “Het heeft hier al met al zes dagen geduurd”, zegt Spruijt. “Maar je zag al snel dat mensen vanuit het hele land hier naar toe kwamen die er niets mee te maken hadden. Uit Amsterdam, Utrecht, Den Haag, weet ik veel waarvandaan. Hooligans noemen ze dat tegenwoordig. Die waren gewoon op rellen uit.” Rassenrellen of niet? Sensatie of niet, wat is de oorzaak van die geweldsexplosie? “Ik denk niet dat het zozeer met rassenrellen te maken heeft”, zegt onderzoeksjournalist Feico Houweling. “Sterker nog, ik weet zeker dat het niets te maken heeft met etniciteit.” “De sfeer was er in ons land nog helemaal niet naar om iemand iets te verwijten op basis van afkomst”, gaat Houweling verder. “Het was het begin van het eerste buurtverzet tegen het beleid van de gemeente.” Sinds de Tweede Wereldoorlog is de gemeente Rotterdam bezig om het huizentekort aan te vullen. Sommige wijken staan vol met kleine huizen, die al jaren niet meer worden opgeknapt. De gemeente wil de wijken aanpakken door stadsvernieuwing. “Het beleid was nog heel erg gericht op het slopen en transporteren van mensen naar buitenwijken als Alexanderpolder en Hoogvliet”, vervolgt Houweling. “Maar ik denk dat de gemeente heeft onderschat hoe groot de band was van de mensen met elkaar. Iedereen kende elkaar. Ik kom zelf uit het oude noorden en ik heb ook lang in Crooswijk gewoond en als je al geen familie was, dan wist je tenminste wel hoe de familie van je buren eruit zag. En ik denk dat dat gevoel, van: ‘ze pakken me mijn woonomgeving af’, dat stak heel veel mensen.” Wel of geen vreemdelingenhaat Maar wie de beelden van de zomer van 1972 terugkijkt, vraagt zich toch af of er inderdaad geen sprake is van vreemdelingenhaat. “Ik heb niets tegen Turken, maar je kan hier ’s avonds niet meer veilig over straat”, zegt één van de buurtbewoners uit die tijd tegen de microfoon van verslaggever Jaap van Mekeren. “Wie kan dat bevestigen?”, vraagt de verslaggever. “Ikke. Ik heb een paar keer gehad dat ik weg moest lopen voor een Turk, dat ik keihard weg moest lopen. Ze zijn ook heel brutaal, ze komen bijna in je huis.” Een andere omstander neemt het over: “Over de Turken, dat is een mens zonder moreel. Dan liever met een Spanjaard, dan met een neger of met een Chinees. Er is geen ene Chinees die ooit bij de ww geweest is. Want die helpen elkaar. Maar die galbakken, die zijn te lui.” Gevolgen Ruim een week later is de rust teruggekeerd in de Afrikaanderwijk. Mede dankzij de Mobiele Eenheid op straat. “De gemeente heeft in de jaren daarna wel een hele groei moeten maken”, vertelt Houweling. “Het concept stadsvernieuwing moest opnieuw uitgevonden worden. Het belangrijkste wat de buurtbewoners wilden is dat ze in hun eigen buurtje wilde blijven wonen. Toen de gemeente dat had toegezegd, werd het al een stuk rustiger. En dat hebben we aan deze acties wel te danken.” De gebeurtenissen zijn in meerdere opzichten een wake up call voor de gemeente Rotterdam. Het is geen goed idee om onbeperkt gastarbeiders in een wijk te stoppen, zo blijkt wel. De gemeenteraad neemt een voorstel aan dat er niet meer dan 5% aan gastarbeiders in een wijk mogen wonen. Maar de Raad van State haalt later een streep door de wet. In 2005 keert de omstreden wet weer terug, maar dan is de etniciteit eruit verdwenen. Dan mogen mensen geweerd worden op basis van inkomen. De wet krijgt de naam Rotterdamwet en wordt inmiddels in meerdere steden gebruikt.